ERGENLERİN ANNE BABADAN ALGILANAN PSİKOLOJİK İSTİSMAR VE ÖZ YETERLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ

Abstract

Ergenlik dönemi sorunları yıllardır var olan bir problem olmasına rağmen bu döneme araştırmacıların, öğretmenlerin ve anne babanın ilgisi son yıllarda artmıştır. Bütün yaşam dönemlerinde görülebildiği gibi ergenlik döneminde de bireyler istismara maruz kalabilir. En yaygın ve en az bildirilen istismar türü olan psikolojik istismara ergenler anne babaları tarafından maruz kalabilirler. Sosyal öğrenme kuramından temel alan öz yeterlik bireylerin yaşamlarını ve hayat kalitelerini olumlu olarak etkileyen ancak oluşum aşamasında pek çok farklı faktörden etkilenen bir kavramdır. Bu araştırmanın amacı ergenlik dönemindeki bireylerin çeşitli değişkenlere göre anne babadan algılanan psikolojik istismar ve öz yeterlik düzeylerinin farklılaşıp, farklılaşmadığını incelemektir. Araştırma Konya ilinde yer alan Bosna Hersek Anadolu İmam Hatip Lisesi, Buhari Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi, Selçuklu Cumhuriyet Anadolu Lisesi, Selçuklu Öztekinler Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi okullarında öğrenci olan veli izinleri alınmış araştırmaya gönüllü katılımcılar ile yürütülmüştür. Araştırma örneklemini kolayda örneklem yoluyla seçilmiş 245 kadın, 163 erkek olmak üzere toplam 408 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu, Telef ve Karaca (2012) tarafından geliştirilen Çocuklar İçin Öz Yeterlik Ölçeği ve Arslan (2015a) tarafından geliştirilen Algılanan Psikolojik İstismar Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada ergenlerin öz yeterlik ve anne babadan algılanan psikolojik istismar düzeylerinin cinsiyete göre farklılaşma gösterip göstermediğini incelemek için T-testi’ den; öz yeterlik ve anne babadan algılanan psikolojik istismar düzeylerinin okul türü, yaş grubu ve gelir grubuna göre farklılaşma gösterip göstermediğini incelemek için ANOVA’ dan vii yararlanılmıştır. Ergenlerin öz yeterlik ve anne babadan algılanan psikolojik istismar düzeyleri arasındaki ilişki Pearson Korelasyon Analizi kullanılarak hesaplanmıştır. Veri analizinde SPSS 20 paket program kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; ergenlerin anne babadan algılanan psikolojik istismar ve öz yeterlik düzeyleri arasında anlamlı ve negatif yönde ilişki bulunmuştur. Ayrıca anne babadan algılanan psikolojik istismar ve akademik öz yeterlik, sosyal öz yeterlik ve duygusal öz yeterlik arasında da negatif yönlü anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Araştırmanın sonucuna göre ergenlik dönemindeki bireylerin anne babalarından algıladıkları psikolojik istismar düzeyi arttıkça genel öz yeterlik, akademik öz yeterlik, sosyal öz yeterlik ve duygusal öz yeterlik düzeylerinin düştüğü tespit edilmiştir. Araştırma bulgularına göre erkek katılımcıların genel öz yeterlik ve duygusal öz yeterlik düzeyleri kadınlara göre anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu; akademik öz yeterlik, duygusal öz yeterlik ve yıldırma/ aşağılama alt boyut puanlarının okul türüne göre farklılık gösterdiği; 18 yaş ve üzeri gruptaki öğrencilerin akademik öz yeterlik alt boyutu puan ortalamalarının 14-15 yaş grubundaki öğrencilerinden yüksek olduğu bulunmuştur. Araştırma bulguları göz önüne alınarak ergenlerin öz yeterlik düzeylerini artırıp psikolojik istismara yönelik koruyucu faktör oluşturmak için okul rehberlik servisi tarafından atılganlık eğitimi verilebilir; ergenlerin sosyal ve duygusal öz yeterliklerini geliştirici faaliyetler okul içerisinde yaygınlaştırılabilir, okullarda ergenlerin yetenek ve becerilerini fark etmelerini sağlayacak faaliyetler yapılabilir.