Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig'de Sözcük Bağdaşıklığı

Abstract

Metin gelişigüzel cümleler dizisi değil, bağdaşık cümle dizilişidir. Dolayısıyla bağ- daşıklık, bir cümle dizisinin metin olma niteliğini taşıması için gerekli olan temel ölçüt olarak değerlendirilir. Bir ögenin söylemdeki bir başka öğeye bağlı olduğu durumları kapsadığı için metnin bütünselliği de çoğu zaman bağdaşıklığı ile ilgilidir. Yazının metin olmasını sağlayan, metin içi ilişkileri kuran dille ilgili özelliklerin tümüdür. Tarihi dönem metinlerimiz içinde bu açıdan incelenmeye değer çok sayıda eser vardır. Bunlardan biri de Karahanlı Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig'tir. Manzum didaktik bir eser olan Kutadgu Bilig, ihtiva ettiği tarihi dönem gramer özelliklerinin yanı sıra, önemi evrensel olarak kabul görmüş olan bu üç konuyu (Til Erdemin Münin Asıgın Yasın Ayur; Edgülük Kılmak Ögdisin Asıgların Ayur; Bilig Ukuş Erdemin Asıgın Ayur) işleyiş biçimiyle, gelişigüzel cümleler dizisi olmaktan çıkmıştır. Eserde metinsel kurguyu ve anlam örüntüsünü geliştirmede önemli olan kavramlar, sözcüksel bağdaşıklıkla yansıtılmıştır. Bu durum metindeki temel fikirlerin ortaya çıkarılmasına ve metnin bütünselliğine katkı sağlamıştır. Bu çalışmada metinselliğin en önemli ölçütlerinde biri olan bağdaşıklık hakkında bilgi verilmiş ve anlam örüntüsünde metinsellik ölçütleri ustaca kullanılmış bir eser olan Kutadgu Bilig sözcüksel bağdaşıklık açısından incelenmiştir.

Text is described as a sequence of cohesive sentences, not a random arrangement of sentences. Thus, cohesion is considered as the major criterion in recognizing a sentence sequence as a text. Since it includes the situations where one constituent is tied to another in a discourse, textual integrity is related to cohesion frequently. It's what makes a composition a text, and all the language features that constitute the intratextual relations. There is a variety of works among our historical period texts that can be examined in this respect. One of these texts is the Kutadgu Bilig, which is one of the important works of the Karahanlı Turkish. Kutadgu Bilig, a didactic work written in verse, in addition to including historic period grammar features, in the way it treats the following three the subjects of whose importance is universally well accepted (Til Erdemin Münin Asıgın Yasın Ayur; Edgülük Kılmak Ögdisin Asıgların Ayur; Bilig Ukuş Erdemin Asıgın Ayur), is not a sequence of random sentences. In the work, important concepts that are important in developing the textual construct and meaning pattern is reflected in lexical cohesion. This contributes to revealing the basic ideas in the text and to the integrity of the text. This study reports and informs on cohesion, which is one of the most important criterion in textuality. Moreover, it investigates Kutadgu Bilig, a work that used textual criterion in meaning patterns artfully, in terms of lexical cohesion.