Bireyin etik yaklaşımı ile kurumsal değerlerin örgütsel vatandaşlık davranışı ve görev performansı üzerindeki etkisi: Adana ilindeki banka çalışanları üzerine bir araştırma

Abstract

Etik kavramı, işletme biliminin son elli yılı içerisinde yoğun şekilde tartışılan çalışma alanlarından biridir. Öyle ki daha önce birbirlerinin zıt anlamlısı olarak anılan iş ve etik kelimeleri zaman içerisinde birleşmiş, yönetim ve organizasyon alanında bir alt disiplin oluşturmuştur. Diğer yandan artan rekabet ve belirsizlik ortamı içerisindeki örgütler için, performans odaklı çabalar öncelikli hale gelmiştir. Etik konusunun bireyler, örgütler, hatta piyasalar üzerindeki belirleyici rolü sebebiyle performans ile olan bağlantısının önemli bir tartışma konusu olduğu düşünülmektedir. Etik yaklaşım performansı artırmakta mıdır? Yoksa etik yaklaşım performansa engel midir? Ya da daha temel düzeyde etik ile performans arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? İşte bu sorular araştırmanın probleminin başlangıç noktasıdır. Yapılan çalışmalar, gerek bireysel düzeydeki gerekse örgütsel düzeydeki etik yaklaşımların, performans üzerindeki etkisinin yönü ve gücü ile ilgili farklı sonuçlara işaret etmektedir. Ayrıca etik ve performans ilişkisine yönelik olarak gerçekleştirilen ön araştırmalarda, kurumsal değerlerin ve etik yaklaşımların örgütsel vatandaşlık davranışı üzerinde belirleyici olduğu görülmüştür. Sonuç olarak araştırmanın amacı; iş etiğinin ve kurumsal değerlerin örgütsel vatandaşlık davranışı ve bireysel görev performansı üzerindeki, örgütsel vatandaşlık davranışının da bireysel görev performansı üzerindeki etkisinin tespitidir. Bu amaçla, söz edilen kavramları boyutları ile birlikte, bütünsel olarak inceleyen bir araştırma modeli oluşturulmuş ve test edilmiştir. Model testi için Adana'da faaliyet gösteren banka çalışanlarından anket yöntemi ile temin edilen veriler kullanılmıştır. Değerlendirilmeye uygun olan 456 adet anket formundan elde edilen veriler; keşfedici faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi ve yapısal eşitlik modellemesi yöntemleriyle incelenmiştir. Analiz sonuçlarına göre ilk önemli bulgu, etik yaklaşım değişkenine ilişkindir. Orijinalinde iki faktörde incelenen etik yaklaşım ölçeğinin, bu araştırmada üçlü faktör yapısına sahip olduğu görülmüştür. Söz konusu durum; faktörlere yönelik kavramsal açıklamalarla, kültürün etik yaklaşım üzerindeki etkisiyle ve yazındaki benzer çalışmaların sonuçlarının tartışılması ile desteklenmiştir. İkinci olarak, oluşturulan yapısal eşitlik modelinin kabul edilebilir bir uyum iyiliğine sahip olduğu görülmüştür. Bu noktadan hareketle, kavramlar arasındaki ilişkilere yönelik bulgular tartışılmıştır. Buna göre etik yaklaşımın boyutları arasında yer alan idealizmin ve göreciliğin, örgütsel vatandaşlık davranışının boyutlarını oluşturan nezaket, vicdanlılık, centilmenlik, sivil erdem ve katkı sağlama boyutları üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ayrıca tek boyutta incelenen kurumsal değerler de örgütsel vatandaşlık davranışının tüm boyutları üzerinde ve görev performansı üzerinde etkilidir. Bununla birlikte doğruluk boyutunun örgütsel vatandaşlık davranışı ya da bireysel görev performansı üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Araştırmanın son bulgusu ise örgütsel vatandaşlık davranışının boyutları arasında yer alan vicdanlılık ve katkı sağlamanın bireysel görev performansı üzerinde anlamlı etkiye sahip olduğu; nezaketin, centilmenliğin ve sivil erdemin bireysel görev performansı üzerindeki etkilerinin ise anlamlı olmadığıdır.

Ethics is one of the most discussed study areas for the last fifty years. Such that work and ethics, which had been considered as their oxymoron, have unified in time and became a sub-discipline in the management and organization field. On the other hand, for organizations that are operating in a competitive and uncertain environment, performance-based efforts are of top priority. Due to the determining role of ethics on individuals, organizations and even industries, its relationship with performance has stolen the spotlight. Do ethical approaches have an impact on performance? Or is ethics an obstacle to performance? Or else, basically, is there a significant relationship between the mentioned constructs? These questions are at the core of the study. Studies that had been considered on individual and organizational level point out different results for the effect size and direction of the ethical approaches on performance. Besides preliminary researches on the relationship between ethics and performance revealed that institutional values and ethics have been predictive factors of organizational citizenship behaviors. As a result, the aim of this study is to address not only the antecedent roles of ethics and institutional values on organizational citizenship behaviors and performance, but also the effect of organizational citizenship behaviors on performance. For that purpose, a research model has designed to understand the relations among the constructs and tested. Data gathered by survey method from 456 bank employees in Adana is used for model analysis. Explanatory factor analysis, confirmatory factor analysis and structural equation modelling have been applied. According to the results of this study, ethics position has been considered as an important variable. Because ethics position that has two sub-dimensions in its original form, showed three sub-dimensions in this research. This result has been supported with similar findings, discussions and the effect of culture on ethical approaches. Due to the acceptable goodness fit of the structural model, the relationships among the constructs in the model are discussed. Thus, idealism and relativism as the sub-dimensions of ethical approaches, have been found to be the determinants of courtesy, conscientiousness, sportsmanship, civic virtue and contribution, which are the sub-dimensions of organizational citizenship behavior. Also, institutional values are effective on all dimensions of organizational citizenship behavior. Moreover, it is revealed that veracity has not been a significant determinant of organizational citizenship behavior and performance. The last finding is that as the sub-dimensions of organizational citizenship behavior, conscientiousness and contribution have a positive effect on performance whereas courtesy, sportsmanship and civic virtue are not significant predictors of performance