Esrar dede tezkiresindeki istitrâdlardan hareketle mevlevî şairlerde mahlas alma geleneği

Abstract

XVIII. yüzyılın şair ve tezkirecilerinden Esrar Dede’nin (d.1162/1748-ö.1211/1796) Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye’si Mevlevî şairlere tahsis edilmiş ilk zümre tezkiresi olarak dikkat çekmiştir. Esrar Dede, Şeyh Galib’in tavsiyesiyle kaleme aldığı eserinde Mevlevîliğe ait çeşitli bilgiler, terimler, anlayışlar, dikkatler vb. hususlar yer almaktadır. Tezkirede bu hususlar işlenirken istitrâd(arasöz) üslubuna da yer verilmiş ve bu üslup özelliğinden hareketle insana ve onun oluşturduğu kültüre ait değerleri bulmak mümkündür. Mahlaslar, şairlerin takma adları olarak kullanılmasının yanında edebî bir gelenek olarak divan edebiyatı süresince edebiyatımızın bir açıdan düşüncesini aksettirmesi yönünden de önem arz etmiştir. Divan edebiyatı geleneği içinde şairlerin mahlas seçiminde diğer şairlerden farklı olma, şairlik yönü zayıf olan şairlerle karıştırılma endişesi, dikkat çekici olma gibi faktörler etkiliyken Mevlevî şairler arasında bu etkilerin yanında Mevlevîliğe ait tutumların da etkisi olduğu görülmüştür. Çalışmamızda istitrâdlardan hareketle bu tutumların neler olduğu üzerinde durulacak, Mevlevî şairlerinin mahlas almada temel hareket noktaları tespit edilmeye çalışılacaktır.