Tarihi türk lehçelerinde biçim-sözdizimsel işlevleri bakımından “ne” sözcüğü
Özet
Orhon Türkçesi döneminden itibaren kullanımını tanıkladığımız "ne", Türkçenin her döneminde, sözcük türü olarak birçok anlam ve işlevde kullanılmıştır. Ancak cümle bağlayıcısı olarak kullanımını Uygur Türkçesi dönemiyle beraber takip edebilmekteyiz çünkü yabancı dillerle etkileşim süreciyle ilişkili olarak birleşik cümlelerin dilimize girişi bu dönemle başlamıştır. Uygur Türkçesiyle beraber "ne" sözcüğüne yabancı dillerdeki yardımcı cümle bağlayıcılarının işlevine benzer yeni anlamlar verilmiştir. Tarihî dönem metinlerinde hem yalın biçimiyle hem de ek alarak veya başka bir sözcükle birleşerek oluşan genişlemiş biçimiyle, bağlayıcı olarak kullanılmıştır. Ne'nin bağlayıcı olarak yan cümle kurması ve bu yan cümlenin temel cümlenin herhangi bir ögesi (öznesi, nesnesi, veya tümleci) olması Uygur Türkçesi dönemi ile başlamış ve daha sonraki dönemlerde de artarak devam etmiştir. Özellikle Harezm Türkçesi döneminde ne, ne kim, neçe kim, neçeme kim, neteg kim gibi yapılar, yaygın sayılabilecek birleşik cümle türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Biz bu çalışmada, bugüne kadar çeşitli açılardan ele alınmış olan "ne" sözcüğünün birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurma işlevi üzerinde durmaya çalıştık. Bu işlevler değerlendirilmeden önce daha yaygın olan diğer işlevleri hakkında bilgi verilmiştir. Çünkü birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurması da diğer işlevlerinden tamamen bağımsız değildir, oradaki anlam ve işlevleriyle ilişkilidir. Çalışmanın örneklemi tarihsel metinlerle sınırlı tutulmuştur “What” word that we’ve known its use since Orkhon Turkish has been used as a part of speech in several meanings and functions in every period of Turkish. But we could follow its sentence conjunctive usage with Uigur Turkish, because emerging of compound sentences about interaction process with foreign languages into our language started in that period. New meanings which are similar to subordinate conjonction in foreign languages were ascribed to ‘’what’’ word in Uigur Turkish. It was used as conjunctive as both simple form and affixed or an enlarged form that originated by combining another word in historic period texts. Ne's to make subordinate clause as a connector and to be any item of main clause of this subordinate clause starts with Uyghur Turkish and in later periods it increasingly continues. Particularly, Khorezmian Turkic language period, structures like ne, ne kim, neçe kim, neçeme kim, neteg kim emerge considered as a type of common compund sentence. In this study, we have tried to dwell on "ne" word, which has been handled from various perspectives up to today, the function of making compound and exclamation sentence. Before being evaluated these functions, about other more common functions of it has been informed. Because, making compound and exclamation sentence as well is not completely independent from other functions of it, but is related to meanings and functions there.Study’s paradigm is restricted to historic texts
