Spekülasyon ve hedging amaçlı türev araç kullanımının bankaların faiz oranı ve döviz kuru riskine etkisi: Borsa İstanbul'da işlem gören bankalar üzerine bir uygulama

Abstract

Finansal sistemde teknolojinin hızla gelişmesi ve değişmesi, globalleşen dünyada sınırların ortadan kalkması, sistemin içinde olan bütün kurumların ve bireylerin maruz kaldıkları risklerin çeşitlenmesine ve belirsizliklerin artmasına neden olmaktadır. Özellikle sabit kur rejimin sona ermesiyle arz ve talebe bağlı olarak döviz kurlarında yaşanan ani dalgalanmalar ve artan belirsizlik, kurumları döviz kuru riskiyle karşı karşıya getirmiştir. Bu süreçte uluslararası piyasalarda yaşanan faiz dalgalanmaları da faiz riskini oluşturmuştur. Finans kurumlarının risk ve belirsizlikten korunma ihtiyacının artmasından dolayı bu riskleri elimine etmek için yeni finansal araçlar geliştirmişlerdir. Maruz kalınan risklerin artması, daha önceleri ticari mallar için uygulanan türev ürünlerin artık risklerden korunma amacıyla kullanılmasına neden olmuştur. Finansal sistemin en önemli oyuncularından biri olan bankalar için de risk ve türev ürünlerle risk yönetimi önemli hale gelmiştir. Bu çalışmada 2010-2018 dönemi 6'şar aylık verileri kullanılarak bankalarda spekülasyon ve riskten korunma amaçlı türev araç kullanımı ile faiz ve kur riskleri arasındaki ilişki panel veri analizi yöntemi ile araştırılmıştır. Ampirik bulgulara göre spekülasyon amaçlı kullanılan türev araçlar ile kur riski arasında istatistiksel olarak anlamlı ve negatif yönlü ilişki tespit edilirken, riskten korunma amaçlı türev araç kullanımı ile kur riski arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Diğer bir bulguya göre spekülasyon ve riskten korunma amaçlı türev araç kullanımı ile faiz riski arasında istatistiksel olarak anlamlı ve negatif yönlü ilişkinin varlığı ortaya çıkarılmıştır. Anahtar kelimeler: Türev ürünler, faiz oranı riski, döviz kuru riski, panel veri analizi

The rapid development and change of technology in the financial system and the disappearance of the borders in the globalizing world cause the diversification of risks that all the institutions and individuals within the system are exposed to, and the increase of ambiguities. Especially after the expiration of the fixed exchange rate regime, the sudden fluctuations in exchange rates according to supply and demand and the increasing uncertainty put institutions at exchange rate risk. Within this period, the interest rate fluctuations occurring in international markets also created the interest rate risk. Due to the increase of the need of protection from risk and ambiguity, financial institutions have developed new financial instruments to eliminate those risks. The increase of incurred risks caused the derivatives previously applied for merchandise to be used for hedging. Risk management with derivative products and risk have become significant among the banks, which are the most important players of the financial system. In this study, the relationship between the use of derivative instruments for speculation and hedging in banks and interest and exchange rate risks have been investigated with panel data analysis method by using 6-month data for during 2010-2018 period. It was identified in the study that there is a significant and negative relationship between the use of derivatives for speculative purposes and exchange risk. However, there was no relationship identified between the use of derivatives for hedging purposes and exchange rate risk. On the other hand, there is a significant and negative relationship between the use of derivatives for speculative and hedging purposes and interest rate risk. Keywords: Derivative ınstruments, exchange rate risk, ınterest rate risk, panel data