Finansallaşmanın muhasebeye yansımaları

Abstract

1970’lerden bugüne dünya ekonomisinin dönüşümü çerçevesinde hükümetlerin, dolayısıyla devletin, politikanın ve toplumun gücü ve işlevi azalırken piyasaların etki ve işlevi artmış, ulusal ve uluslararası finansal işlemler çok hızlı biçimde büyüme göstermiş, son tahlilde ekonomide finansal olgular ve olaylar giderek önem kazanmıştır. Sistemik bir ekonomik dönüşüm olarak finansallaşma olarak nitelendirilen bu olgu ve süreç neoliberalizm ve küreselleşme ile uyum içinde kendisine bağlı tüm alt sistemleri muhasebe de içinde olmak üzere temel olarak iki yönden etkilemiştir. İlk olarak, tek boyutlu muhasebe geçmişe göre giderek daha belirgin duruma gelmiş ve ikinci olarak muhasebe hileleri ile karşılaşma sıklığı artmıştır. Muhasebe tek boyutluluk en çok Kavramsal Çerçeve 2010’da finansal bilgi kullanıcılarının dar anlamda temel olarak yatırımcı ve alacaklılara indirgenmesinde, yeni bir kapsamlı kar kavramı ve gelir tablosu üretilmesinde ve başta türevler olmak üzere finansal araçların spekülatif doğasının finansal tablolara ve dolayısıyla finansal bilgiye yansıtılmasına olanak veren makul değerleme gibi piyasa değerlerine dayalı yöntemlerin daha yaygın biçimde kullanılmasında somut biçimde gözlenmektedir. Muhasebe standartlarının uluslararası ölçekte yakınlaştırılması sürecinde kullanıcı tanımının giderek daraltılması ile yatırımcılara öncelik verilmesi ve diğer kullanıcıların önemsenmemesi finansallaşmaya bağlanmaktadır. Başka bir deyişle küresel ekonominin finansallaşması küresel muhasese standartlarının kabul edilmesi ile hızlanmış ve meşruiyet kazanmış, finansal raporlamanın temel amacının hesap verilebilirlik ve yönetimin değerlendirilmesinden piyasaya yönelik bilgi sağlanmasına doğru değişim göstermesi finansallaşmanın bir sonucu olmuştur. Öte yandan, özelde finansal olmayan geleneksel ve sanayi kuruluşlarının (reel ekonominin) finansal kuruluşların (finansal ekonominin) karlılığı ile rekabet edememesi ve genelde de finansal sermayenin sınai sermayeye egemen olması sonucu özellikle geleneksel sanayi şirketlerinin muhasebe hilelerine daha çok başvurmasına neden olmaktadır. Başka bir anlatımla, bu durum finansal olmayan şirketleri ürün piyasalarındaki yoğun ve yıkıcı rekabetin söz konusu şirketlerin genellikle yüksek karlar elde etmesini olanaksız duruma getirdiği, ancak finansal piyasaların söz konusu şirketlerden her zaman daha yüksek kar etmesini ve dağıtmasını ve de salt daha yüksek karlar için finansal faaliyetlerde bulunmasını talep ettiği neoliberal bir çıkmaza sürüklemiştir. Sözü edilen çelişkili dinamiklerin mantıksal sonucu ise sermaye piyasalarında oluşan balon ve ardından bu balonun patlaması ve eşzamanlı olarak hilelerin finansal olmayan şirketlerinin finansal tablolarına daha çok yayılması ve sızması olmuştur. Her iki olgu da muhasebenin sosyo-ekonomik ve politik üst sistemin bir alt sistemi ya da ekonomik düşüncenin bir uzantısı olduğu gerçekliğini kanıtlamaktadır. Bu çalışma, muhasebede tek boyutluluk ve neoliberal çıkmazın hem finansal, hem de finansal olmayan şirketleri daha sık muhasebe hileleri yapmaya zorlaması bakımından finansallaşmanın muhasebeye derin etkisini göstermeyi amaçlamaktadır.

In the context of the metamorphosis of the world economy from 1970’s on, as the power of governments and accordingly state, politics, and society has been falling down, those of markets has been rising, the scale of national and international financial transactions has been growing too fast, and in the final analysis financial phomena and events have been gaining more importance in the economy. As a systemic economic transformation, the phenomenon of so-called financialization and process in accordance with neoliberalism and globalization has influenced all other subordinate subsystems including accounting essentially in two ways. In the first instance, one dimentional accounting has increasingly become more apparent than before, and secondly there has been an increase in frequency of facing with accounting frauds. Unidimensionality in accounting has been tangibly observed most in narrowing down financial information users to mainly investors and creditors within the Conceptual Framework 2010, in developing a new comprehensive income and income statement, and in widespread use of valuation methods based on current market prices such as fair valuation allowing financial instruments including first derivatives’ speculative nature to be represented in the financial statements and thereby financial information. Progressively narrowing down the definition of users in the international convergence process of accounting standards and giving priority to investors together with disregarding other users are attributed to financialization. In other words, the financialization of the global economy has gained impetus and legitimized with the acknowledgement of global accounting standards and the shift in the primary objective of financial reporting from accountibility and evaluation of management towards the information provision to the market has been a result of financialization. On the other hand, in the strict sense the inability of non-financial traditional industrial corporations (i.e. the real economy) to compete with financial corporations (i.e. the financial economy) in terms of profitability and in a broad sense the dominance of financial capital over industrial capital have led especially traditional industrial corporations to attempt for committing more and more accounting frauds. In other words, this situation has pushed non-financial corporations into a neoliberal paradox in which intense and destructive competition in product markets has made most of the non-financial corporations make higher profits impossible, but financial corporations have wanted non-financial corporations always make and distribute increasingly higher profits, and also to deal with financial operations for the sole purpose of increasing profits. The logical conclusion of these paradoxical dynamics has been a bubble, then a burst of this bubble, and simultaneously accounting frauds spreading and penetrating more into the financial statements of non-financial corporations. Both phenomena proved the truth that accounting as a practice and thought has been and is a subsystem of the sociopolitical and socio-economic superstructure or an extension of economic thought. This study aims at indicating the financialization’s deep impact on accounting with respect to unidimensionality in accounting and neoliberal paradox forcing financial and non-financial corporations to commit accounting frauds more frequently.